Page 152 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی- شماره2
P. 152
تمهیدات المستقر لتحقیق معنی المم ّر :بیرونی در این کتاب کاربردهای عمومی مفهوم
ممر (عبور اجرام یا نقاط فرضی آسمان از نص فالنهار یا از مقابل یکدیگر) را بررسی کرده است
و روش‌های متعدد خود را در حل مسائل و روشن کردن تعری فها عرضه کرده است و با دیدی
انتقادی به روش‌های مختلف اندیشمندان قبل از خود نگریسته است .وقتی می‌گوییم سیاره‌ای از
سیاره دیگر عبور م یکند ،منظو ر این است که ا ز لحا ظ طول سماوی یا عرض سماوی یا فاصله
نسبی تا زمین از آن می‌گذرد .ظاهراً این مفهوم را احکامیانی پرورده‌اند که از نظریه‌های احکامی
غیر بطلمیوسی استفاده م یکرده‌اند ،و آثاری که بیان این که نظریه‌ها را شامل بوده ،اکنون از بین
رفته است .بنابراین ،ارزش اصلی این کتاب در استفاده‌ای است که از آن برای بازسازی این
نظریه‌های از میان رفته هندی و ساسان ی و صدراسلا م می‌توان کرد؛
فی تسطیح الصور و تبطیخ الکور :درباره انتقال شکل‌های صور آسمانی و نیز مواضع
شهرها و کشورها از سطح کروی به روی صفحه بحث کرده است .یک نسخه از این کتاب در
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود .این کتاب به ایتالیایی و آلمانی نیز ترجمه
شده است؛
رساله فی الاسطرلاب :رساله مفصلی است درباره کاربردهای گوناگون اسطرلاب .دو نسخه
دستنویس از این رساله در کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه تهران نگهداری می‌شود؛
مقاله فی استخراج قدر الارض برصد انحطاط الافق عن قلل الجبال :نلینو این کتاب را
فصلی از رساله فی الاسطرلاب بیرونی دانسته است ولی سزگین آن را رساله مستقلی م یداند .این
کتاب به آلمانی نیز ترجمه شده است؛
حکایه الاله المسماه السدس الفخری :رساله کوتاهی است درباره آلت نجومی سدس فخری
که به زبان فرانسه و روسی ترجمه شده است .این رساله آلت دیواری عظیمی را که خجندی به ام ر
فخرالدول ه ساخته بود و برای رصد عبور نصف النـهار ی خـورشید به کار می‌رفت ،وصف می‌کند؛
رساله فی معرفه سمت القبله :رساله‌ای است درباره شناسایی جهت قبله؛
مقاله فی التحلیل و التقطیع للتعدیل؛
مقاله فی تسهیل التسطیح الاسطرلابی و العمل بمرکباته من الشمالی و الجنوبی :این مقاله
درباره ساخت اسطرلاب است و برخی از کاربردهای آن را توضیح می‌دهد؛
150
