Page 148 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی- شماره2
P. 148
بزرگان خوارزم ،زادگاه خود را ترک گفت .اما در 387هجری ،بار دیگر در خوارزم و هماهنگ
با ابوالوفای بوزجانی در بغداد ،یک رویداد خسوفی را ثبت کرده است .سپس با رصد مقایسة
آنها اختلاف طول جغرافیایی بین خوارزم و بغداد را مشخص نمود (دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ،ج
،13ذیل واژة «بیرونی») .از این پس بیرونی دانشمندی مشهور به شمار می‌رفت و با دانشمندان و
بزرگان عهد خود می‌نشست؛ از جملة آنها ابوسهل مسیحی ،ابوسعید آل عراق ،اسپهبدان طبرستان،
دربار مأمونیان خوارزمشاه ،و سرانجام نزدیک قدرتمندترین سلطان روزگار خود ،محمود غزنوی
و شهر غزنه شد .وی از 408هجری تا پایان عمر در دربار غزنه زیست و ملازم سلطان در
لشگرکشی‌های مشهورش به هند شد.
اگر چه زبان مادری بیرونی خوارزمی بود ،ولی به عربی ،یـونانی ،فـارسی ،سانسکریت
و چندین زبان دیگر هم تسلط كامل داشت .کتاب تحقیق ماللهند وی در بیان افکار فلسفی و
فرهنگ و عـلوم و خـصوصیات دیـگر هندیان موثق‌ترین کتب به زبا ن عرب ی است ،که اکنون
منبع پر ارجی در هن دشناسی و علوم اسلامی است و یکی از ر‌هآوردهای بخشی از زندگی بیرونی
به شمار م یرود (بیرونی :1352 ،مقدمة جلال‌الدین همایی).
بیرونی بود که مفاهیم تازه‌ای در جغرافیای طبیعی ارایه كرد و این مفاهیم به نوآور یهایی
در نقش ههای عالم منجر گردید .او نخستین كسی است كه نظریة ارتباط اقیانوس هند را با اقیانوس
اطلس از طریق تنگ ههایی در جنوب جبال قمر -جایی كه سرچشمة رود نیل تصور می‌شد -پیشنهاد
كرد .مبنای استدلالش این بود كه همان طور كه اقیانوس هند (بحر الكبیر) در سمت شرق به داخل
قارة شمالی (آسیا) نفوذ كرده و در بسیاری نقاط بدان وارد شده و جزایر فراوانی ایجاد كرده است،
آن قاره نیز برای حفظ توازن در سمت غرب به داخل بحر جنوبی پیشروی كرده است (تشنر و
احمد .)75 -74 :1375 ،بیرونی در تهدید نهایات الاماكن چنین برهان م یآورد و استدلال می‌كند:
« ...به دریای شام [مدیترانه] تخته پاره‌های كشتی‌هایی دیده شد كه به جای میخ آهنین ،آنها را با
بند به یكدیگر پیوسته بودند ،و این گونه كشت یها مخصوص دریای هند است ،نه دریای مغرب
...یافته شدن این تخته‌ها گواه بر آن است كه از محل پیوستن آن دو دریا از یكی به دیگری راه
یافته است» (بیرونی.)118 :1352 ،
بنابراینبیهودهنیستپژوهشگرانمتأخرتحتتاثیردانشوی،ابوریحانرادرشماربرجست هترین
146
