Page 150 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی- شماره2
P. 150
التفهیم لاوائل صناعه التنجیم :کتابی است درسی در علم احکام نجوم ،که بیش از نیم آن
به مقدمات موضوع اصلی اختصاص دارد .کتاب هم به فارسی موجود است و هم به عربی .ظاهراً
هر دو صورت آن را ابوریحان خود فراهم کرده است ،و در مجموع پنج فصل دارد .فصل اول در
هندسه ،فصل دوم درباره حساب ،فصل سوم که طولانی‌ترین فصل کتاب است در هیئت و جغرافیا
است که از این فصل می‌توان مجموعه کـاملی از اصـطلاحات این علو م ،به اضافه مجموعه‌هایی
از پارامترهای عددی که برخی نامتعارفند ،به دست آورد .فصل چهارم در اسطرلاب و فصل پنجم
در احکام نجوم است .متن فارسی التفهیم را استاد جلال‌الدین همایی در سال 1318و بار دیگر
انجمن آثار ملی آن را به چاپ رساند .این کتاب به انگلیسی هم ترجمه شده است؛
قانون مسعودی :کتاب قانون مسعودی یکی از مه مترین و مفص لترین آثار بیرونی و از
کام لترین زی جهای دوره اسلامی است .اگرچه بیرونی آثار متعددی در نجوم دارد اما کتاب قانون
مسعودی دایر‌هالمعارفی فنی از نجوم ،مثلثات کروی و جغرافیای ریاضی است که قر نهای متوالی
مورد استفاده اخترشناسان مسلمان بوده است .بیرونی این کتاب را در بین سا لهای 421تا 427
هجری تألیف و به سلطان مسعود غزنوی تقدیم کرد .کندی این اثر را در زمره زی جهای دوره اسلامی
طبق هبندی کرده است .قانون مسعودی در سه جلد در یازده مقاله و هر مقاله به ابواب ،و فصولی تقسیم
شده است و طی سا لهای .1956-1954م در حیدرآباد دکن در هند به چاپ رسیده است؛
مقاله سوم قانون مسعودی :موضوع این مقاله در 9باب بحث در مثلثات و مخصوص ًا مثلثات
کروی است که اساس همه استدلا لهای علم هیئت و نجوم است و م یتوان این مقاله را خلاص های از
علم مثلثات دانست که در هیئت و نجوم مورد نیاز است .این مقاله در نود صفحه است و متن عربی
آن در سال .1965م جداگانه با عنوان «المقاله الثالثه من القانون المسعودی» در قاهره به چاپ رسیده
است .این مقاله را دانشمند آلمانی کارل شوی 1به زبان آلمانی ترجمه کرد و ترجمه او توسط روسکا2
و ویلایتنر 3با عنوان «تعالیم منجم ایرانی ابوریحان بیرونی» در مثلثات به چاپ رسید؛
مقالید علم الهیئه مایحدث فی سطح بسیط الکره :یکی از مهم‌ترین آثار ریاضی بیرونی و
نخستین کتاب کامل درباره مثلثات کروی است و موضوع آن معرفی شکل مغنی و به کارگیری آن
1. C.Schoy
2. J.Ruska
3. H.Wieleitner
148
