Page 156 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی- شماره2
P. 156
گرفت که بدون شک در «الهند» بیرونی که فی نفسه یک کتاب قابل توجه است ،افکاری شبیه اصول
فلسفی آینده داروین وجود دارد .ولی این افکار مبهم و اتفاقی هستند و هیچ نظریه روشن و مرتبی
نم یتوان از آنها ترتیب داد .بیرونی هم ادعا نداشت که از لحاظ زیس تشناسی ممکن است این افکار
دارای نتایج و اهمیتی باشند( .دهخدا.)91 :1352 ،
این اثر بیرونی به قدری مورد توجه قرار گرفت که یکی از محققین زبان سانسکریت معاصر
به نام بوهلر 1درباره وی چنین گفته است« :نوشته‌ها و یادداشت‌هایی که از یونان یها و زوار چینی
به ما رسیده در مقابل کتاب بیرونی درست همانند کتاب‌های کودکان یا مودات مردم عامی و
خرافی است که به عالمی پر از عجایب افتاده و از مشهودات خود دچار شگفتی و بهت شده و
نتوانسته باشند از حقایق و امور واقعی جز مقداری ناچیز درک کنند» .بیرونی در کتاب خویش
آنچه را شخص ًا دیده و شنیده و به نحو مبسوط و مفصل‌تر آنچه را شخص ًا خوانده و فرا‌گرفته
است برای ما حکایت می‌کند و با دماغی مأنوس به مطالعات و استدلالات ریاضی و فلسفی به
موضو عهایی که تحت مطالعه قرار می‌دهد نزدیک شده و به سبک تعلیمات ارسطو و افلاطون و
بطلمیوس و جالینوس در آن تحقیق و هر موضوعی را با روح انتقادی عصر حاضر ما در معرض
دقت و بحث م یآورد و به نحوی از عهده انجام منظور بر می‌آید که بالاتفاق نظر اعتماد و اعجاب
محققین را بخود جلب می‌کند .بیرونی عادت ًا از هرگونه افکار خرافی آزاد و مبراست و برای درک
حقیقت هر منظوری ،از خودگذشتگی ب یحد ابراز می‌کند و از تحمل هیچگونه رنج و مشقت
روگردان نیست و هیچ فرصتی را تا وقتی که بطور کلی یا نحو خاصی راه حق و صواب را دست
آرد فوت نمی‌کند و با اینکه مردیست مسلمان ،توانایی دارد با فلاسفه هندوی کافر به عطوفت و
مهربانی بحث و مناظره کرده و مسائل و قضایای علمی آنان را تصدیق یا رد کند( .دهخدا:1352 ،
.)71بیرونی برای اینکه زندگی در هندوستان را خوب تحقیق کند در ابتدا به فراگرفتن زبان
سانسکریت پرداخت و این کار در نظر کسانی که بطرز فکر و عمل ملل شرقی بخصوص علمای
آنان آشنایی دارند بسی عجیب می‌نماید .درست است که مسلمانان مثل ًا مسلمانان تر کزبان علاوه
بر زبان مادری خود فارسی و عربی نیز م یآموزند ولی تصور اینکه مسلمانی به منظور دست یافتن
به ذخایر علمی ملتی بیگانه به یاد گرفتن زبان آنان بپردازد نزدیک به محال م ینماید .تا جایی
1. G.Buhler
154
