Page 181 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی - شماره 3

‫پرداخت زكات و حج توصيه كرده است (‪۱۳۵۸‬ش‪ ،‬ص ‪۸۱‬ـ‪ .)۸۴‬او در نامه ای به شيخ صفی‬
‫الدين اردبيلی‪ ،‬نيای اعلای صفويان‪ ،‬مالی را برای برگزاری مراسم جشن ميلاد رسول اكرم‬
‫اختصاص داده است (همان‪ ،‬ص ‪۲۴۳‬ـ‪ .)۲۴۷‬در مقابل‪ ،‬در منابعی از او با لقب رشيدالدوله‪ ،‬به‬
‫منظور تأكيد بر يهودی بودنش‪ ،‬ياد شده است (← كاشانی‪ ،‬ص ‪۷۳‬؛ ابن فضل الّل عمری‪ ،‬ج ‪ ،۳‬ص‬
‫‪۱۵۴‬؛ عينی‪ ،‬ج ‪ ،۴‬ص ‪ .)۴۵۸‬كاشانی‪ ،‬مورخ همعصر رشيدالدين‪ ،‬كه دشمنی اش با وی را نيز بروز‬
‫داده است‪ ،‬در حالی رشيدالدين را يهودی خوانده كه از گرايش وی به مذهب شافعی نيز خبر داده‬
‫است (← ص ‪۲۴۰ ،۹۶‬ـ‪ .)۲۴۱‬او (ص ‪۱۳۱‬ـ‪ )۱۳۲‬قتل تاج الدين آوجی‪ ،‬از رهبران شيعه آن دوره‬
‫و از نزديكان سعدالدين ساوجی وزير‪ ،‬را (كه در مشهد محراب و منبر ساخته بود) نيز دليلی بر‬
‫يهودی بودن وی دانسته است؛ اما حمدال ّل مستوفی (ص ‪ )۶۰۸‬قتل تاج الدين آوجی را به سبب‬
‫همراهی وی با سعدالدين دانسته است‪ .‬ابن بزاز (ص ‪ )۷۴۱‬نيز به نقل از شيخ صفی الدين اردبيلی‪،‬‬
‫رشيدالدين را يهودی دانسته است (نيز ← ابن حجر عسقلانی‪ ،‬ج ‪ ،۳‬ص ‪۲۳۳‬؛ اشپولر[‪ ، ]۲‬ص‬
‫‪ .)۲۰۷‬به نوشته زرياب (ص ‪ ،)۴۵۹‬اسلام رشيدالدين بدون شك از روی صدق بوده و دشمنان‬
‫سياسی وی برای خواركردنش سعی كرده اند اسلام او را ريايی قلمداد كنند‪ .‬رشيدالدين فضل ال ّل‬
‫كتابهای بسياری نگاشته است‪ ،‬اما مشهورترين آنها جامع التواريخ* است‪ .‬شهرت وی بيشتر از‬
‫وزارتش‪ ،‬به سبب نگارش اين كتاب است‪ .‬مجموعه رشيديه‪ ،‬مجموعه ای از چهار كتاب رشيدالدين‬
‫در علوم عقلی و سال كتابت آن ‪ ۷۰۶‬است‪ .‬نخستين كتاب اين مجموعه توضيحات رشيدی‬
‫است‪ .‬اين كتاب شامل ديباچه و نوزده رساله است‪ ،‬كه هركدام از آنها شامل چندين «فايده» است‪.‬‬
‫از جمله رساله های اين كتاب در شرح تقسيم موجودات و تفسير سوره كافرون است‪ .‬رساله‬
‫چهاردهم در جواب مخالفان امام محمد غزالی است (← رشيدالدين فضل الّل همدانی‪۱۳۹۱ ،‬ش‬
‫الف‪ ،‬ص ‪۱۹۳ ،۴‬ـ‪ .)۲۰۷‬كتاب دوم‪ ،‬مفتاح التفاسير است‪ .‬اين كتاب دارای ديباچه و دو قسم‬
‫است‪ .‬قسم نخست دارای دو رساله است‪ :‬رساله اول در بيان اعجاز و فصاحت قرآن‪ ،‬و رساله دوم‬
‫در بيان حال مفسران و شرح معانی و تفسير و تأويل و بيان و ذكر شرايط مفسر‪ .‬قسم دوم در‬
‫جواب سؤال دوستان‪ ،‬مشتمل بر شش رساله است‪ :‬در باب خير و شر‪ ،‬اعمال حسنه و سيئه‪ ،‬سبب‬
‫درازی عمر‪ ،‬جبر و قدر‪ ،‬در باب ابطال تناسخ و اثبات حشر اجساد‪ ،‬و در باب بيان استعداد و‬
‫سعادت و طالع نيك و اقبال و دولت و توفيق و فرق ميان اين معانی و نقيض هريك (همو‪،‬‬

‫‪179‬‬