Page 176 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی - شماره 3

‫‪۶۹۴‬ـ‪ ،)۷۰۳‬تصدی امور مهمی همچون ملازمت غازان و مباشرت برخی ولايات ممالك ايلخانی‪،‬‬
‫به وی سپرده شد (ناصرالدين منشی كرمانی‪ ،‬همانجا؛ عقيلی‪ ،‬ص ‪ .)۲۸۵‬نفوذ سياسی رشيدالدين فضل‬
‫ال ّل هنگامی بيشتر شد كه در ‪ ۶۹۷‬صدرالدين احمد زنجانی مشهور به صدرجهان* (وزير غازان) به‬
‫سبب توطئه ای كه برضد او انجام شده بود‪ ،‬به رشيدالدين فضل الّل بدگمان شد و شكايت نزد غازان‬
‫برد؛ اما رشيدالدين در آن امر دخالت نداشت و صدرالدين با خشم غازان مواجه شد و در همان سال‬
‫به قتل رسيد (رشيدالدين فضل ال ّل همدانی‪۱۳۷۳ ،‬ش‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪۱۲۸۳‬ـ‪۱۲۸۵‬؛ حمدال ّل مستوفی‪ ،‬ص‬
‫‪ .)۶۰۴‬به نوشته رشيدالدين فضل ال ّل (‪۱۳۷۳‬ش‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪ ،)۱۲۸۳‬ميان او و صدرالدين دوستی برقرار‬
‫بود و برخی خواستند ميان آن دو نفاق ايجاد كنند‪ .‬در برخی منابع‪ ،‬از واگذاری مقام وزارت به طور‬
‫مشترك به رشيدالدين فضل ال ّل و سعدالدين محمد ساوجی خبر داده شده است‪ .‬به طوری كه كار‬
‫وزارت در اختيار رشيدالدين و نشان وزارت و آلْ َت ْم َغا (مهرسرخ رنگ؛ نيز ← تمغا*) در دست‬
‫سعدالدين باشد (← حمدال ّل مستوفی؛ ناصرالدين منشی كرمانی‪ ،‬همانجاها)؛ اما رشيدالدين خود از‬
‫واگذاری وزارت به سعدالدين در همان سال ياد كرده است (‪۱۳۷۳‬ش‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪َ .)۱۲۸۶‬و ّصاف‬
‫ال َحضره‪ ،‬معاصر با رشيدالدين‪ ،‬از سپردن صاحب ديوانی به سعدالدين و نيابت و وزارت به رشيدالدين‬
‫خبر داده است (ص ‪ .)۳۴۷‬به نوشته او (همانجا)‪ ،‬چون رشيدالدين معتمد غازان خان بود‪ ،‬اداره امور‬
‫خزانه و مالی به وی سپرده شد‪ .‬روشن است كه اداره امور ديوان و وزارت بر عهده هر دوی آنان‬
‫بوده و گويا‪ ،‬مقام رشيدالدين برتر از وزارت بوده است‪ .‬در ‪ ،۷۰۲‬برخی از اعيان دولت با رشيدالدين‬
‫و سعدالدين دشمنی می كردند و هنگامی كه غازان از اين امر آگاه شد‪ ،‬دستور قتل آنان را صادر كرد‬
‫(همان‪ ،‬ص ‪۴۱۹‬ـ‪ .)۴۲۰‬در دوره غازان‪ ،‬اصلاحات بسياری انجام گرفت‪ .‬از نوشته های و ّصاف‬
‫الحضره (ص ‪۳۸۲ ،۳۴۷‬ـ‪ ،)۳۹۱‬درباره اقدامات اصلاحی رشيدالدين در امور مالی و اداری‪ ،‬می توان‬
‫دريافت كه اصلاحات دوره غازان مرهون خدمات رشيدالدين بوده است‪ .‬غازان سه بار به مصر و شام‬
‫حمله كرد‪ .‬رشيدالدين در نبرد سوم (سال ‪ ،)۷۰۲‬در محاصره قلعه َرح َبه‪ ،‬به عنوان نماينده ايلخان‬
‫مأمور شد تا اهالی قلعه را به پذيرش اطاعت از غازان وادارد‪ ،‬كه اين امر با موفقيت انجام شد‬
‫(رشيدالدين فضل ال ّل همدانی‪۱۳۷۳ ،‬ش‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪۱۳۱۱‬ـ‪۱۳۱۲‬؛ َمقريزی‪ ،‬ج ‪ ،۳‬ص ‪ .)۱۱‬جايگاه‬
‫رشيدالدين نزد غازان بسيار رفيع و فراتر از مقام وزارت بود‪ ،‬به طوری كه او همنشين‪ ،‬پزشك و‬
‫آشپز غازان نيز بود ( َص َفدی‪ ،‬ج ‪ ،۲۵‬ص ‪ .)۲۲۷‬پس از مرگ غازان در ‪ ،۷۰۳‬اولجايتو معروف به‬

‫‪174‬‬