Page 175 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی - شماره 3

‫معرفیرشیدالدینفض ‌لاللههمدانی‬

‫پروفسورهاشمرجبزاده‬

‫بهنقلازتارنمایدانشنامهجهاناسلام‬

‫رشيدالدين فضل الّل همدانی‪ ،‬وزير‪ ،‬مورخ و پزشك دوره ايلخانيان‪ .‬او پسر‬
‫ابوالخيربن عالی بود‪ .‬سال تولدش در منابع ذكر نشده است و فقط از اشاره اش در‬
‫كتاب بيان الحقايق (ص ‪ )۸۲‬كه س ّنش را ‪ ۶۲‬سال ذكر كرده است و با توجه به تاريخ نسخه‪ ،‬می توان‬
‫سال تولد وی را ‪ ۶۴۸‬دانست (نيز ← مينوی‪ ،‬ص ‪ .)۳‬لقب وی را رشيدالدين (شبانكاره ای‪ ،‬ص‬
‫‪۲۱۴‬؛ معين الدين نطنزی‪ ،‬ص ‪۱۵۲‬؛ ابن عماد‪ ،‬ج ‪ ،۶‬ص ‪ )۴۴‬و رشيدالدوله (كاشانی‪ ،‬ص ‪۱۲۰ ،۷۳‬؛‬
‫ابن كثير‪ ،‬ج ‪ ،۷‬جزء‪ ،۱۴‬ص ‪ )۸۷‬ذكر كرده اند‪ .‬او (‪۱۳۷۳‬ش‪ ،‬ج ‪ ،۱‬ص ‪ )۳۵‬خودش را رشيد طبيب‬
‫همدانی خوانده است‪ .‬رشيدالدين لقبی بوده كه پس از مسلمان شدن به وی داده اند (← ادامه مقاله)‪.‬‬
‫رشيدالدين در همدان به دنيا آمد و يهودی الاصل بود‪ .‬جدش‪ ،‬موفق الدوله‪ ،‬پزشك بود و به همراه‬
‫ديگر پزشكان و نصيرالدين طوسی‪ ،‬نزد خورشاه (از رهبران اسماعيلی) در قلعه های اسماعيليان بود‪.‬‬
‫با حمله هولاكوخان مغول به قلاع اسماعيليه‪ ،‬موفق الدوله و برخی ديگر از خورشاه خواستند اطاعت‬
‫هولاكو را بپذيرد و خورشاه در ‪ ۶۵۴‬از هولاكو اطاعت كرد‪ .‬موفق الدوله و خانواده اش نيز به خدمت‬
‫هولاكو درآمدند (رشيدالدين فضل ال ّل همدانی‪۱۳۷۳ ،‬ش‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪۹۸۵‬ـ‪۹۸۹ ،۹۸۶‬ـ‪۹۹۱‬؛ ابن كثير‪،‬‬
‫همانجا)‪ .‬احتمالا‪ ،‬رشيدالدين فضل ال ّل در كودكی به همراه خانواده اش در قلعه اسماعيليان بوده است‬
‫(رشيدالدين فضل ال ّل همدانی‪۱۳۷۳ ،‬ش‪ ،‬ج ‪ ،۱‬پيشگفتار روشن و موسوی‪ ،‬ص شصت ونه)‪ .‬او‬
‫پزشكی و علوم ديگر را نزد پدر‪ ،‬خويشاوندان و علما و حكمای زمانش فراگرفت (همو‪۱۳۸۶ ،‬ش‪،‬‬
‫ص ‪ .)۸۳‬در دوره اَباقاخان (‪۶۶۳‬ـ‪ ،)۶۸۰‬مورد توجه وی قرار گرفت و در دوره اَرغون خان‬
‫(‪۶۸۳‬ـ‪ ،)۶۹۰‬بزرگان ديوان و امرا در امور مملكتی با وی مشورت می كردند (ناصرالدين منشی‬
‫كرمانی‪ ،‬ص ‪ .)۱۱۲‬او به عنوان سفير ارغون به هندوستان فرستاده شد و شرح اين سفر را در كتاب‬
‫سوانح الافكار (ص ‪۱۴۶‬ـ‪ )۱۵۱‬آورده است‪ .‬در دوره گيخاتوخان (‪۶۹۰‬ـ‪ ،)۶۹۴‬به وی مقام وزارت‬
‫پيشنهاد شد‪ ،‬اما به سبب مصلحت وقت نپذيرفت‪ .‬با به حكومت رسيدن غازان خان (حك‪:‬‬

‫‪173‬‬