Page 177 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی - شماره 3

‫سلطان محمد خدابنده‪ ،‬رشيدالدين را به صدارت منصوب كرد و وزارت و صاحب ديوانی را به‬
‫سعدالدين سپرد (و ّصاف الحضره‪ ،‬ص ‪۴۷۰‬ـ‪ .)۴۷۱‬در ‪ ،۷۰۵‬برخی از امرا برضد آن دو توطئه‬
‫چيدند‪ .‬اولجايتو از سوءنيت آنان آگاه شد و توطئه خنثا گرديد (همان‪ ،‬ص ‪۴۷۸‬ـ‪ .)۴۷۹‬دوستی ميان‬
‫رشيدالدين و سعدالدين تا ‪ ۷۱۰‬برقرار بود‪ .‬در اين سال‪ ،‬ميان آن دو اختلاف پيدا شد‪ .‬يكی از علل‬
‫آن حمايت رشيدالدين از تاج الدين عليشاه (وزير اولجايتو) بود‪ .‬از سويی‪ ،‬اطرافيان آن دو ديگری‬
‫را به كارهای مخالف نظر اولجايتو و تصرف در اموال‪ ،‬متهم می كردند و به اطلاع اولجايتو می‬
‫رساندند‪ .‬اولجايتو فرمان داد اين موضوع پيگيری شود و گناه سعدالدين ثابت شد و او را با برخی از‬
‫هوادارانش در ‪ ۷۱۱‬كشتند (كاشانی‪ ،‬ص ‪۱۲۱‬ـ‪۱۲۷‬؛ حافظ ابرو‪ ،‬بخش ‪ ،۱‬ص ‪۴۱‬ـ‪۴۳‬؛ عقيلی‪ ،‬ص‬
‫‪۲۸۳‬ـ‪ .)۲۸۴‬كاشانی (ص ‪ )۵۴‬كه دشمنی اش را با رشيدالدين به صراحت بيان كرده‪ ،‬درباره نقش‬
‫رشيدالدين در قتل سعدالدين با قطعيت مطلبی نگفته است‪ ،‬اما در برخی منابع از دست داشتن دوستان‬
‫رشيدالدين در اين واقعه خبر داده شده است (← شبانكاره ای‪ ،‬ص ‪۲۷۰‬؛ عقيلی‪ ،‬ص ‪ .)۲۸۳‬به نظر‬
‫آقسرايی (ص ‪ ،)۳۱۳‬رشيدالدين در پی تدبيری برای مقابله با سعدالدين بوده است؛ اما در مجموع‪ ،‬از‬
‫منابع نمی توان دريافت كه رشيدالدين در قتل سعدالدين دست داشته است (رجب زاده‪ ،‬ص ‪.)۴۷‬‬
‫حافظ ابرو (بخش ‪ ،۱‬ص ‪ )۴۱‬رشيدالدين را به سبب علم و فضل برتر دانسته است‪ .‬رشيدالدين در‬
‫همان سال مشاور و امين اولجايتو شد و از جانب وی مأموريت يافت تا كتابش (به احتمال زياد جامع‬
‫التواريخ*) را بنويسد (و ّصاف الحضره‪ ،‬ص ‪ .)۵۳۸‬اولجايتو‪ ،‬تاج الدين عليشاه را به وزارت منصوب‬
‫و مقرر كرد كه وی وزارت را زير نظر رشيدالدين فضل الّل به عهده گيرد و بدين ترتيب‪ ،‬زمام امور‬
‫جزئی و كلی در اختيار رشيدالدين قرار گرفت (كاشانی‪ ،‬ص ‪۱۳۳‬ـ‪۱۳۴‬؛ حمدالّل مستوفی‪ ،‬ص‬
‫‪۶۰۸‬ـ‪ .)۶۰۹‬در ‪ ،۷۱۲‬اولجايتو به رحبه شام لشكر كشيد و درصدد تسخير قلعه آنجا برآمد‪ .‬چند‬
‫قاضی از رحبه نزد اولجايتو رفتند و رشيدالدين (به رغم ميل سرداران) از سوی اولجايتو با آنان وارد‬
‫مذاكره شد و شفاعت آنان را نزد اولجايتو كرد‪ .‬در پی آن‪ ،‬مقرر شد لشكريان مغول وارد قلعه نشوند‬
‫و امرای مصری نيز به اطاعت غازان درآيند (و ّصاف الحضره‪ ،‬ص ‪۵۵۶‬؛ ابن وردی‪ ،‬ج ‪ ،۲‬ص ‪۳۷۳‬؛‬
‫ميرخواند‪ ،‬ج ‪ ،۵‬ص ‪۴۶۷‬ـ‪ .)۴۶۸‬ظاهرآ‪ ،‬رشيدالدين از ابتدا با اين حمله مخالف بوده است (← عينی‪،‬‬
‫ج ‪ ،۴‬ص ‪ .)۴۵۸‬به نظر كاشانی (ص ‪ ،)۱۴۳‬رشيدالدين در برقراری صلح تأثيری نداشته است‪ .‬به‬
‫نوشته َص َفدی (ج ‪ ،۱۱‬ص ‪۲۲۰‬ـ‪ ،)۲۲۱‬امير چوپان‪ ،‬اولجايتو و رشيدالدين را‪ ،‬به منظور جلوگيری از‬

‫‪175‬‬