Page 183 - دستاوردهای علمی جهان ایران‌شناسی - شماره 3

‫‪۳۲۳‬ـ‪۴۰۱ ،۳۴۰‬ـ‪ .)۴۰۶‬اين كتاب با تصحيح هاشم رجب زاده در ‪۱۳۸۶‬ش در تهران به چاپ‬
‫رسيد‪ .‬اثر ديگر رشيدالدين آثار و احياء (يا آثار و اخبار) است‪ .‬اين كتاب درباره فن كشاورزی‬
‫است‪ .‬مطالب آن شامل ذكر انواع درختان و كيفيت نگهداری از آنها‪ ،‬پيوند درختان و فوايد پيوند‪،‬‬
‫كيفيت زراعت گندم و جو‪ ،‬حبوبات و ساير محصولات كشاورزی است (← ص ‪۸‬ـ‪،۱۰۱ ،۱۱‬‬
‫‪۱۱۰‬ـ‪ ،۱۱۳‬به بعد)‪ .‬اصل كتاب شامل ‪ ۲۴‬باب بوده است (همان‪ ،‬مقدمه افشار‪ ،‬ص سيزده ـ‬
‫پانزده)‪ ،‬كه بخشهايی از آن با تصحيح منوچهر ستوده و ايرج افشار‪ ،‬در ‪۱۳۶۸‬ش در تهران به چاپ‬
‫رسيد‪ .‬تَْن ْكسوق نامه‪ ،‬يا‪ ،‬طب اهل َختا‪ ،‬در فنون و علوم چينی است كه رشيدالدين از زبان چينی به‬
‫دستور غازان به فارسی ترجمه كرد (← رشيدالدين فضل الّل همدانی‪۱۳۵۰ ،‬ش‪ ،‬ص ‪۶‬ـ‪ .)۷‬اين اثر‬
‫شامل ديباچه و مقدمه و مطالب آن تحت عنوان چهار كتاب بوده است‪ :‬كتاب اول در قواعد علم‬
‫طب‪ ،‬كتاب دوم در تشريح عروق دوازده گانه‪ ،‬كتاب سوم در اصول تراكيب و سخنان سلاطين‬
‫ماتقدم و جواب وزرای ايشان‪ ،‬و كتاب چهارم ياساق ختای (همان‪ ،‬ص ‪۷۹‬ـ‪ .)۸۰‬فقط كتاب اول‬
‫تنكسوق نامه اكنون در دست است‪ .‬تاريخ كتابت اين اثر ‪ ۷۱۳‬است (همان‪ ،‬ص ‪ .)۵۱۹‬اطلاعات‬
‫اين كتاب را به يقين پزشك معروف‪ ،‬وانگ شو هو‪ ،‬فراهم كرده است (همانجا؛ رجب زاده‪ ،‬ص‬
‫‪ .)۳۱۶‬اين كتاب با مقدمه مجتبی مينوی در ‪۱۳۵۰‬ش در تهران به چاپ رسيد‪ .‬مكاتيب‪ ،‬يا‪ ،‬سوانح‬
‫الافكار رشيدی‪ ،‬مجموعه ای از نامه های رشيدالدين است‪ .‬اين كتاب دربردارنده نامه های وی به‬
‫پسرانش‪ ،‬حكام ولايات و علما و مشايخ معاصرش است‪ .‬با توجه به تفاوت نسخه های موجود‪،‬‬
‫تعداد آنها ‪ ۵۲‬يا ‪ ۵۳‬نامه است‪ .‬اين كتاب با همت محمد ابرقوهی تدوين و با مقدمه وی آغاز شده‬
‫است (رشيدالدين فضل ال ّل همدانی‪۱۳۵۸ ،‬ش‪ ،‬ص ‪۱‬ـ‪ .)۴‬متن كتاب شامل ديباچه‪ ،‬رساله ای كوتاه‬
‫و سپس نامه هاست‪ .‬در اين نامه ها‪ ،‬اطلاعات ارزشمندی از وضع ماليات‪ ،‬آبادانی ممالك ايلخانی‪،‬‬
‫وضع كشاورزی‪ ،‬رفاه رعايا و مناسبات رشيدالدين با علمای معاصرش يافت می شود (← همان‪،‬‬
‫ص ‪۳۷ ،۳۰‬ـ‪۲۲۴ ،۱۶۰ ،۱۲۴ ،۱۱۵ ،۳۸‬ـ‪ .)۲۲۵‬تاريخ كتابت آن ‪ ۹۲۸‬و پس از قتل رشيدالدين‬
‫است (همان‪ ،‬ص ‪ .)۳۰۲‬نخستين بار اين كتاب در ‪۱۳۲۶‬ش‪ ۱۹۴۷/‬در لاهور به كوشش مولوی‬
‫محمد شفيع به چاپ رسيد و در ‪۱۳۵۸‬ش‪ ،‬با تصحيح محمدتقی دانش پژوه‪ ،‬در تهران چاپ شد‪.‬‬
‫وقفنامه ربع رشيدی‪ ،‬شرح موقوفات‪ ،‬تشكيلات و نحوه اداره امور ربع رشيدی‪ ،‬در سه باب و‬
‫فصلهای متعدد است‪ .‬در پايان‪ ،‬شرايط الحاق شده به آخر وقفنامه‪ ،‬كه شرط رشيدالدين برای‬

‫‪181‬‬